Samir Amin’le, Ekonomik Kriz ve ‘Emperyalizm’ Üzerine

Samir Amin’le, Ekonomik Kriz ve ‘Emperyalizm’ Üzerine

Güney Yıldız: 2008 radikal gelişmelerin yaşandığı bir yıl oldu. Emlak kredi sektöründe başlayan sorunlar daha sonra tüm ekonomiyi içine alarak son 80 yılın en büyük ekonomik krizine dönüştü. Amerika öncülüğündeki ülkelerin Afganistan'da çözümsüzlüğe saplandıkları iyice açığa çıktı. Irak'ın geleceğine ilişkin belirsizlikler de giderilemedi. Biz de geçen yılın olaylarını, bu radikal gelişmeleri değerlendirmek için radikal bir isim seçtik. Mısır doğumlu olan ve Paris'te eğitim gören Samir Amin, kalkınma teorileri, kapitalizm, küreselleşme ve sistem karşıtı hareketler üzerine görüşleriyle tanınıyor. Amin'i, pek çokları, Marksist sosyal bilimi geçen yüzyıldan 21. yüzyıla taşıyan seçkin bir düşünür olarak görüyor. Ekonomiyi krize götürdüğü söylenen denetimsizliğin, finans sermayesinin kâr elde etmesi için gerekli olduğunu söyleyen Amin, Amerikan askeri müdahaleciliğinin de Bush ve çevresindekilere özgü bir fikir olmadığını, sistemin devamı için Obama tarafından da sürdürüleceğini söylüyor. Siyasal İslam'ın, alternatifi gibi görünen pek çok laik yapı gibi 'emperyalizmin' hizmetinde olduğunu da belirten Amin'e göre, Afganistan ve Irak'taki çatışmalarda İslamcılarla anlaşma da mümkün. Samir Amin'e ilk olarak, liberal iktisatçılar tarafından piyasalardaki denetim eksikliğiyle ve tüketici güvenindeki azalmayla açıklanan krizi nasıl yorumladığını sorduk.

Samir Amin: Öncelikle bahsettiğiniz bu açıklamalarının oldukça yüzeysel olduğunu söylemeliyim. Evet, bu kriz, finans ve para piyasalarındaki deregülasyonun doğrudan bir sonucudur. Ancak açıklanması gereken, piyasaların geçmişte neden deregüle edildiği ve bunun kimlerin çıkarına olduğudur. Bu soruya cevap vermenin yolu da, sistemi "neo-liberalizm" ve "küreselleşme" olarak tanımlayan bu ortalama dilin ötesine geçmekle mümkün olabilir. Kapitalist gelişmenin ileri derecede oligopolleşmiş olmasına yoğunlaşılmalı. Bugün, kapitalizmin çok ileri derecede merkezileşmiş bir biçimini yaşıyoruz. Bu dönemde, oligopoller (takım tekelleri), yani dünyadaki yaklaşık 50 sermaye grubu ve onların çevresindeki 1000 kadar grup tüm sistemin stratejik noktalarını kontrol ediyor ve temel meselelerde kararları veriyor. Finansal sistemin deregüle edilmesine ihtiyaç duyan ve bunu talep eden de zaten bu oligopollerdir.

BBC: Peki sistem, finans piyasalarını neden denetimsiz bıraktı? Bu denetimsizlik yoluyla finans piyasasındakilerin önemli bir kar sağladığından da bahsediliyor. Sizce deregülasyonun nedeni neydi?

Samir Amin: Çünkü yatırımları, doğrudan üretim yapılan sektörlerden, finans sektörüne yönelterek kendileri için bir tekel rantı yarattılar. Finans piyasalarının işletilmesi, kârı oligopollerin çıkarına olacak şekilde aralarında yeniden bölüştürmelerine imkân veriyordu. Finansal yatırımlarda sermayenin getirisi krizden önce yüzde 10 ila yüzde 15 arasındayken, reel ekonomiye, üretime yapılan yatırımların kar oranı çok çok daha düşük düzeylerde yüzde 4 ila 5'ten fazla değildi. Bu da, oligopollerin finans piyasaları üzerinden, reel ekonominin imkân verdiğinden daha fazla kazanmalarını sağlıyordu.

BBC: Peki finans sermayesinin lehine olan bu sisteme, yatırımları asıl başka sektörlerde olan sermaye grupları neden karşı çıkmıyor?

Samir Amin: Bu yine, konvansiyonel ekonomiden, piyasa ekonomisinden bahseden iktisat anlayışının dışına çıktığım bir nokta. Piyasalar hiyerarşik bir şekilde örgütlenmiştir. Bu piramidin en üstünde ise para ve finans piyasaları bulunmaktadır. Bunun hakim piyasa olması da, oligopollerin karlarını maksimize etmek için belirledikleri ve kendi aralarında rant elde etmek için yarıştıkları piyasa olması nedeniyledir. Dolayısıyla, sistemin oligopolistik örgütlenişi ile para ve finans piyasalarının diğer piyasaların üzerinde yer alıyor olması arasında doğrudan bir ilişki var.

BBC: Bazı iktisatçılar bu krizden bir çıkış yolu, bir çözüm olarak Keynes’çiliğe geri dönüşten bahsediyorlar. Sizce Keynes’çilik, sistemin krizine çözüm getirecek bir alternatif olabilir mi?

Samir Amin: Hayır, gördüğünüz gibi, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa ve Japonya'daki hükümetlerin uyguladığı ekonomi siyasetinin Keynes’çilikle de bir ilgisi yok. Uygulanan politikalar sistemi finansal krizden önceki haline geri çevirmek için uygulanıyor. Daha fazlası için değil. Oligopollerin süper kâr elde etmelerini mümkün kılmak için çabalıyorlar, bunun da Keynes’çilikle bir ilgisi yok.

BBC: Peki sizce bu, sorunu çözecek mi? Yani sistemi eski haline geri çevirmeyi başarabilecekler mi?

Samir Amin: Hayır, bu gerçekleşmeyecek. Ancak, sistemi Ağustos'tan önceki haline çevirmek iki koşulun yerine getirilmesi durumunda tümüyle imkânsız değil. Birinci koşul, sisteme gereken ölçüde likidite sağlanması ki bu astronomik düzeylerde, 2 trilyon dolar civarında. İkincisi ise, bu para aktarmanın mağduru olan kesimlerin, yani daha fazla işsizlik ve resesyonla, maaşların düşmesi, emeklilik maaşlarının azalmasıyla karşı karşıya olan kesimlerin, şimdi olduğu gibi, mücadele düzeylerinin zayıf ve bölünmüş halde kalmasının sağlanmasını gerekli kılıyor. Bu kesimlerin siyasi olarak yönetilebilir düzeyde tutulmaları gerekli. Bush'tan farklı olmayarak, Obama'nın da görevi şimdi koşulları sağlamak olacak. Ancak bu gerçekleşse bile, bir kaç yıl ya da birkaç ay içinde tekrar bir finansal çöküşün yaşanması kaçınılmaz olacak.

BBC: Küresel kapitalizme hakim olanların yaşadıkları tek kriz, ekonomi de değil, askeri alanda da örneğin Afganistan ve Irak'ta mutlak bir zafer ya da mutlak bir mağlubiyetin yaşanmadığı bir kriz durumu sürüyor. Sizce önümüzde nasıl olasılıklar var?

Samir Amin: İçinde yaşadığımız sistem, emperyalist tipte, finansal düzeyde yaşanan ve oligopoller tarafından işletilen bir küreselleşme. Kapitalizmin bu aşamasında, özellikle enerji alanındakiler olmak üzere doğal kaynakların görece azaldığı bir evredeyiz. Bu nedenle, ABD, Avrupa ve Japonya, bu doğal kaynaklara diğer toplumların erişimini engellemek zorunda olduklarını görüyorlar. Bunu sağlayabilmelerinin de gezegen üzerinde askeri kontrol kurmaktan başka bir yolu olmadığını biliyorlar. Bu nedenle de "terörizm" dedikleri şeyi icat edip, bunu kendi yararlarına kullanmaya başladılar. Bu sayede de, tümüyle suç olan ve uluslararası hukukta yeri olmayan "önleyici savaş" kavramını geliştirdiler. Ve ilk vuruşlarını da Orta Doğu'ya gerçekleştirdiler ancak bu daha yalnızca ilk adım sayılır.

BBC: Dolayısıyla, Afganistan ve Irak savaşlarının arkasında yalnızca George Bush ve ekibinin olduğunu düşünmüyorsunuz, peki Obama yönetiminin askeri kontrol ve müdahalecilik doktrininin de herhangi bir değişiklik yapacağını düşünüyor musunuz?

Samir Amin: Hayır, gezegen üzerinde askeri kontrol sağlanması planı yalnızca Bush'un aklıyla üretilmiş bir plan değildir. Planın ortaya atılması dahi, Clinton dönemindedir. 21. yüzyılda gezegenden bir askeri kontrol sağlanmasına dair Pentagon belgeleri bulunmaktadır. Tabii, Bush planını büyük bir küstahlıkla ve şiddetli bir şekilde uygulamaya çalışmıştır, ancak, Obama da belki en azından müttefiklerine karşı benzer bir küstahlıkta olmasa da başka bir dil kullanarak bu planı uygulamaya devam edecektir.

(devamı alt tarafta..)

BBC: Sizin yaklaşımınızla da paralel olarak, küresel egemenliğe karşı belki üç direniş odağından söz edilebilir. Birincisi Afganistan ve Irak'taki askeri mukavemet, Çin ve Rusya'nın siyaseti ve Latin Amerika'daki rejimler. Siz bu farklı mukavemet modelleri hakkında ne düşünüyorsunuz?

Samir Amin: Evet, söylediğiniz gibi bunlar farklı doğalara sahip direnişlerdir. Ancak, birbirlerini tamamlıyorlar. Tabi ki, ABD ve NATO'nun askeri şiddet uyguladığı, işgal ettiği yerlerdeki direniş de askeri olmaktadır. Afganistan ve Irak buna örnektir. Latin Amerika ülkelerindeki direnişler ki buna bugün daha az önemli olmayan Nepal’i de eklememiz gerekir, halk güçleri tarafından yürütülen bir direniştir ve en azından yerel dengeyi kendi lehlerine çevirmeyi başarmış durumdadırlar. Çin ve Rusya'nın ABD egemenliğine karşı koyuşları ise bu ülkelerdeki iktidar odakları tarafından gerçekleştirilen milliyetçi karşı koyuşlardır. Bu ülkeler demokratik olsalar da olmasalar da, durum böyledir. Örneğin Çin, pek çok açıdan küreselleşmeye dâhil olmuştur ancak, finansal ve mali sisteme entegre olmamıştır. Bu da küresel emperyalizme karşı en güçlü direniş biçimlerinden biridir.

BBC: Peki Afganistan ve Irak'taki türden çatışmaları, sistem karşıtı direnişler anlamında bir yere oturtuyor musunuz? Bu hareketler gerçek bir tehdit arz ediyorlar mı?

Samir Amin: Evet bu hareketlerin arzettiği tehdit gerçektir. Lakin ben bu tür hareketleri direniş biçimleri üzerinden yorumlamaktan uzak duruyorum. Bu güçlerin siyasi hedeflerini ve kurmak istedikleri toplum biçimlerini desteklemiyorum. Siyasal İslam’a karşıyım ve bunun emperyalizmin kör bir müttefiki olduğunu düşünüyorum. Ancak, bu güçlerin, yabancı işgaline karşı savaşıyor olmaları son derece meşrudur.

BBC: Siyasal İslam'ın kör bir müttefik olmasıyla ne demek istiyorsunuz?

Samir Amin: Siyasal İslam, ilerici bir sosyal program önermemekte ve kapitalizm oyununun tüm kurallarını kabul etmektedir. Dolayısıyla da ekonomik anlamda küresel emperyalist sistemin kurallarına tabidirler. Siyasal İslam, toprak reformu, işsizlik ve düşük ücretler gibi gerçek konularla uğraşmaktansa, mücadelelerini din ve kültür gibi hayali meselelere yöneltmektedirler. Bu akımın dini bir akım olduğunu söylemek dahi yanlıştır. Bu, dini araçsallaştıran, araç haline getiren bir siyasi akımdır. Bu hareketin kapitalizmi olduğu gibi sürdürmekle de bir problemi yoktur. Özel mülkiyetin kutsal olduğu gibi fikirler, siyasal İslam’ın da bize sürekli tekrarladığı fikirlerdir. İşte bu nedenlerle, emperyalizm ile siyasal İslam arasındaki ilişkilerde net olmayan pek çok boyut var. Bir yandan baktığınızda, savaşıyor gibi görünüyorlar ki, bin Ladin bunun tipik bir örneğidir. Ancak en sonunda, bin Ladin'in CIA'in yakın bir dostu olduğunu akıldan çıkarmamalıyız. Taleban'ın ABD eliyle eğitildiğini, finanse edildiğini ve silahlandırıldığını unutmamalıyız. Siyasal İslam’ın hakim olduğu Suudi Arabistan ve Pakistan gibi ülkelerin ABD'nin en yakın dostları olduğu da açıktır.

BBC: Siz aynı zamanda, bir direniş biçimi olarak şiddetin de meşru olduğunu savunuyorsunuz. Ne tür bir şiddetten bahsediyorsunuz?

Samir Amin: Burada, şiddete asıl başvuran kim diye başlamalıyız. Şiddete başvuran emperyalizm, kapitalizm ve oligopollerdir. Amerikan uçaklarının Afganistan ve başka yerlerde kasabaları köyleri bombalaması uygulanabilecek maksimum şiddet değil midir? ABD ve müttefikleri şiddetin en büyük kaynağıdırlar. Dolayısıyla insanlardan gelen karşı şiddet de son derece anlaşılır bir şeydir. Ben bu tür şiddete, 'karşı şiddet' diyorum.

BBC: Ancak, Afganistan ve Irak'taki askeri çatışma durumları dünya liderleri tarafından sistemi zorlayan en önemli tehlikeler arasında sayılıyorlar?

Samir Amin: Emperyalizm için bu çatışmaları temel bir tehdit gibi sunması çok işe yarayan bir siyasettir. İslami bir rejim olarak Suudi Arabistan'ı ele alırsak, onun ABD'nin Irak'taki varlığına karşı savaşmadığını hatta buna destek olduklarını görebiliriz. Taleban için dahi, verilecek tavizler üzerinden uzlaşma sağlanacak bir nokta aradıkları açıktır. Karzai, "iyi Taleban" olarak nitelediği gruplarla diyalog arayışında olduğunu açıkça söylüyor. Taleban, tıpkı geçmişte emperyalizmle ittifak kurduğu gibi gelecekte de böyle bir ittifak kurabilir. Ancak, yabancı güçlerin askeri işgalini kabul etmeleri mümkün olmadığı için aralarında diyalog kurulması henüz zor.

BBC: Türkiye'de siyasal İslam tartışmalarında ismi geçen, değinilen bir ülke. Yaklaşık 80 yıllık laik cumhuriyetçiliğe rağmen siyasal İslam'ın Türkiye'de yükselişte olduğu yorumlar yapılıyor.

Samir Amin: Çok basitleştirmek istemiyorum ancak Türkiye’deki siyasal İslam’ın, başka ülkelerdekinden çok da farklı olduğunu düşünmüyorum. Özellikle de Arap ülkelerini kastediyorum. Mısır'daki Müslüman Kardeşler hareketinden çok da farklı değil kanımca. Bu yalnızca, siyasi, sosyal ve ekonomik anlamda sağda bulunmaları nedeniyle değil, ama emperyalizmle bir sorunları olmaması açısından da böyledir. Türkiye bunun bir kanıtıdır zaten. Türkiye'de iktidarda bulunan siyasal İslam, Avrupa Birliği'yle bütünleşmeye karşı değil ve birçok konuda da bütünleşmeye karşı değil. Dolayısıyla bu hareketler de, diğer tüm gerici hareketlerin olduğu türden bir gericiliğe sahipler. Laik gericiler olduğu gibi İslam'ı araçsallaştıran gericiler de oluyor. Bunlar emperyalizme bakışları açısından birbirlerine kökten bir farklılık arz etmiyorlar.

BBC: Özellikle, Türkiye gibi ülkeler söz konusu olduğunda, İslam’ın ılımlı biçimine örnek oluşturduğu yorumları yapılıyor. Siz "Ilımlı İslam" kavramına nasıl yaklaşıyorsunuz?

Samir Amin: Görüyorsunuz ben, İslam dini üzerinden konuşmuyorum. İslamiyet bir dindir ve tüm dinler gibi farklı toplumlar ve farklı sınıfsal tabakalar tarafından çok farklı şekillerde anlaşılabilir, anlaşılmıştır. Ben siyasal İslam'dan söz ediyorum. Türkiye'de iktidarda olan da İslamiyet değil, iktidarda olan İslamcı olduğunu savunan bir siyasi partidir. Mısır'daki Müslüman Kardeşler de böyledir. Bu hareketlerin emperyalist ilişkilerin yeniden üretilmesiyle bir sorunları da yoktur.
Ilımlı İslam ifadesi ise tümüyle yanıltıcı bir ifade. Bu hareketler iktidarda oldukları zaman ılımlı olarak tanımlanabilirken, iktidarda olmadıklarında ise radikalleşebilirler.

BBC: Bugün Orta Doğu'da siyaset sahnesinde asıl olarak İslamcıları, milliyetçileri ve liberalleri görüyoruz. Sözünü ettiğiniz bu kriz ortamında sol neden yok?

Samir Amin: Evet, kısa vade için haklısınız. Sahne, şu anda başlıca sağ akımlar, kendilerine liberal diyen ancak aslında gerici olan hareketler ve siyasal İslamcı gruplar tarafından işgal edilmiş gibi görünüyor. Ancak bunun böyle süreceğine dair bir kaide yok. Bence, ekonomik krizin derinleşiyor olması ve bunun yaratacağı dramatik sosyal etkiler, sol için çok önemli fırsatlar barındırıyor. Bu Türkiye'de de, Arap ülkelerinde de dünyanın başka yerlerinde de böyle. Solun, liberal, laik veya dinci gerici güçleri marjinalleştirebileceği, ve sosyal kesimleri harekete geçirebileceği bir evreye giriliyor.

BBC: Peki bütün bu tartıştıklarımızın sonunda, 2008'i düşündüğünüzde tarihe nasıl bir etkide bulunacak bir yıl olduğunu düşünüyorsunuz?

Samir Amin: 2008 tarihin sonu geldiği mitinin ve neo-liberal veya liberal denen kapitalizmin ebedi olduğuna dair mitlerin sonunun geldiği bir yıldır. Neo-liberalizm yalnızca finansal sistemin tümüyle çöküşüne yol açmadı hatta beraberinde şimdiden derinliği ortaya çıkan ve önümüzdeki aylarda çok daha derinleşecek bir ekonomik kriz getirdi.(bbc, 31.12.2008)
Yayına Hazırlayan: Celal SANCAR
www.ozguruniversite.org

» ON SORUDA 2008’İN EKONOMİK PANORAMASI - KORKUT BORATAV
» YENİ SOL ÜZERİNE SÖYLEŞİ!...
» ZEKİ DEMİRKUBUZ ile KISKANMAK ÜZERİNE